Lựa chọn nông nghiệp 4.0 theo kiểu Việt Nam

(TBKTSG) - Gần đây, nhiều người, từ các nhà khoa học, quản lý đến... nhà báo trong và ngoài nước, nói nhiều về cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CN 4.0). Đây cũng là đề tài nổi bật tại Diễn đàn Kinh tế thế giới về ASEAN diễn ra gần đây, trong đó có nông nghiệp 4.0 (NN 4.0) được đề cập. Nhưng NN 4.0 là cái gì?

Để tránh sâu bệnh phá hoại, nông dân đã làm nhà lưới phòng chống. Ảnh: HOÀNG VŨ

Nền tảng của CN 4.0 là Internet của vạn vật (IoT). Chuyên gia CN 4.0 sử dụng khối lượng dữ liệu lớn (Big Data) của từng loại vật thể, viết phần mềm áp dụng (apps) điều khiển cảm biến kết nối hai vật thể qua Internet.

Theo các chuyên gia công nghệ thông tin, chúng ta có thể thấy điều này xảy ra ở một số khu vực. Robot và phần mềm làm việc song song với con người; một ngày trong tương lai, robot nano có thể được tiêm vào dòng máu của bạn để chữa trị một bệnh tật của bạn; công cụ in ấn 3D và tay chân, giọng nói có thể kiểm soát ngôi nhà của bạn; các công cụ thông minh nhân tạo (AI) như IBM Watson được sử dụng để giúp một bác sĩ chẩn đoán bạn từ xa... Đó chỉ là một số ví dụ áp dụng cho con người!

Tương tự như thế trong lĩnh vực nông nghiệp, chúng ta có NN 4.0 mở ra viễn cảnh các công cụ cơ giới trang bằng mặt đất, cày bừa, bón phân chính xác trên từng thửa đất của cánh đồng rộng hàng ngàn héc ta sẽ được điều khiển bằng vệ tinh định vị (GPS) đến các cảm biến gắn trên các công cụ này. Máy bay không người lái sẽ báo tin sự xuất hiện của sâu bệnh trên cánh đồng hoặc vườn cây ăn trái của bạn, và sau đó sẽ phun thuốc bảo vệ thực vật với liều lượng chính xác trên cánh đồng hoặc vườn cây để trừ sâu bệnh. NN 4.0 sẽ giúp nông dân có thể dùng điện thoại thông minh, hoặc dùng máy tính điều khiển các công cụ cơ giới, robot, cung cấp cho cây trồng có những điều kiện thích hợp về nước, về nhiệt độ, về dinh dưỡng... để phát triển tốt mà không cần phải ở tại chỗ.

Quan trọng là chúng ta không áp dụng cái gì quá sức của mình, không phô trương vừa tốn kém mà lại không thể áp dụng cho đông đảo nông dân.

Ở Đà Lạt, bà con nông dân đã sử dụng công nghệ cao bằng các nhà màng hàng thập kỷ nay. Trong nhiều nhà màng, nhà kính, người ta đã áp dụng NN 4.0 điều khiển khí hậu thích hợp để trồng được nhiều rau cải ngăn được các loại sâu bệnh từ ngoài vào. NN 4.0 ở Đà Lạt không thua gì ở các nước khác.

Tại đồng bằng sông Cửu Long, NN 4.0 chưa được áp dụng bao nhiêu. Khí hậu ở đây vốn rất thuận lợi, có thể trồng không cần có nhà màng, không cần điều khiển nhiệt độ không khí hoặc nước tưới riêng bên trong. Tuy nhiên, để tránh sâu bệnh phá hại, các tỉnh đều có xây dựng một số nhà màng công nghệ cao để sản xuất nông nghiệp từ mấy năm nay. Nhưng hiện tại, một trở ngại đang được các nhà khoa học giải quyết là trong nhà màng ngày càng xuất hiện các loại côn trùng mới, chưa ngăn ngừa được. Đã có một mô hình ứng dụng NN 4.0 của TS. Nguyễn Thanh Mỹ (tập đoàn Mỹ Lan, Trà Vinh) điều khiển từ xa máy bơm nước vào ruộng khi độ mặn nước trong kênh giảm xuống. Áp dụng tia laser điều khiển máy ủi đất để trang bằng đất ruộng cũng đang được sử dụng khá nhiều tại các tỉnh đồng bằng.

Những ví dụ trên đây cho thấy việc áp dụng NN 4.0 cần đến con người biết kỹ thuật, nắm được IoT và Big Data để có thể viết apps theo quy trình chuỗi giá trị của IoT. Kế tiếp là phải có kinh phí lớn để đầu tư.

Khi được ứng dụng, NN 4.0 sẽ loại bỏ một số lớn lực lượng lao động. Như vậy trong thời gian tới, có lẽ nông dân Việt Nam sẽ khó có thể tiếp cận được NN 4.0 như ở các nước tiên tiến. Tuy nhiên, nếu căn cứ trên mục tiêu của NN 4.0, là ứng dụng những tiến bộ công nghệ tin học và công nghệ sinh học để nâng cao sản lượng và phẩm chất hàng nông sản với giá thành thấp mà không làm ô nhiễm môi trường không khí, đất và nước, thì trong nông nghiệp của Việt Nam hiện nay, nông dân có thể áp dụng vài kết quả công nghệ sinh học để cải tiến tập quán sản xuất cây trồng và vật nuôi và ta có thể gọi đó là có áp dụng NN 4.0.

Như chúng ta biết, hiện nay sản phẩm trồng trọt và chăn nuôi của nông dân ta thường bị coi là sản phẩm có chứa nhiều dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, không đảm bảo cho sức khỏe của người tiêu dùng. Vì trong trồng trọt bà con nông dân sử dụng quá nhiều phân hóa học, nhất là phân đạm, khiến cho cây trồng mất khả năng đề kháng, sâu bệnh xâm nhập phá hại cây trồng, bắt buộc nông dân phải phun nhiều thuốc bảo vệ thực vật, làm tăng chi phí và tăng phát thải khí nhà kính, làm tăng cường độ biến đổi khí hậu, tăng ô nhiễm đất đai và nguồn nước.

Nhiều chế phẩm sinh học, vi sinh từ nhiều phòng thí nghiệm công nghệ sinh học của Mỹ, Đức, Ấn Độ... có tác dụng phục hồi điều kiện thiên nhiên của cây trồng, giúp rễ cây trồng hấp thu nhiều vi sinh vật đưa lên các bộ phận trên không của cây trồng làm chất kích kháng côn trùng và mầm bệnh. Chúng ta có thể nói rằng khi nông dân áp dụng chế phẩm sinh học để giảm phân bón hóa học nhằm sản xuất cây trồng, vật nuôi có chất lượng cao nhất (an toàn vệ sinh thực phẩm, hương vị ngon thơm tự nhiên), năng suất cao, giá thành thấp, không sản sinh khí nhà kính (giảm biến đổi khí hậu), không làm ô nhiễm đất và nước, thì công nghệ cao này có thể được coi là NN 4.0. Ngành lúa gạo của Thái Lan cũng đang hướng dẫn nông dân hạ giá thành sản xuất lúa bằng biện pháp sinh học, và họ cũng cho đó là áp dụng NN 4.0.

Tôi nghĩ rằng theo xu thế thời đại, chúng ta ai cũng muốn tham gia cuộc cách mạng CN 4.0 hay NN 4.0. Nhưng chọn lọc khía cạnh nào, nội dung gì, phương pháp ra sao cho thích ứng với điều kiện kinh tế và nguồn nhân lực hiện tại của nước ta quả là một bài toán khó giải.

Quan trọng là chúng ta không áp dụng cái gì quá sức của mình, không phô trương vừa tốn kém mà lại không thể áp dụng cho đông đảo nông dân. Trong giai đoạn hiện tại, ở nước ta, sự chọn lựa NN 4.0 áp dụng trong chuỗi giá trị phát triển nông nghiệp sẽ là việc ứng dụng chế phẩm mới nhất trong quy trình sản xuất, giảm mạnh phân bón hóa học, nhất là phân đạm, tăng cường phân hữu cơ kết hợp với phân sinh học chứa nhiều nguyên tố vi lượng và vi sinh vật kích kháng sâu bệnh cho tất cả cây trồng và vật nuôi. Như vậy sẽ giúp nông dân làm giảm tác động biến đổi khí hậu, tiết kiệm chi phí. Nhờ thế, nông dân sẽ tăng lợi tức vững chắc, các doanh nghiệp sẽ phát đạt nhờ sử dụng nguyên liệu chất lượng cao của nông dân liên kết và ngân sách nhà nước sẽ tăng mạnh nhờ mọi thành phần trong chuỗi giá trị đều thành công.